ΑΝΑΛΥΣΗ
των Γιάννη Μαυρή και Γιώργου Συμεωνίδη
Η κυριαρχία της Δεξιάς
Στις δέκατες δημοτικές εκλογές της Μεταπολίτευσης (2010), η νίκη του Γιώργου Καμίνη σηματοδότησε τη διακοπή της 24ετούς κυριαρχίας της Νέας Δημοκρατίας στο μεγαλύτερο Δήμο της χώρας. Κυριαρχίας, που είχε εδραιωθεί στον αθηναϊκό χώρο, από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 και διατηρήθηκε ως αποτέλεσμα των αλλεπάλληλων ηττών των υποψηφίων του ΠΑΣΟΚ: Μπέης/1986, Μερκούρη/1990, Πάγκαλος/1994, Δαμανάκη/1998, Παπουτσής/2002, Σκανδαλίδης/2006.
Όταν ο Μιλτιάδης Έβερτ αναδείχθηκε στο αξίωμα του Δημάρχου Αθηναίων, δεν ήταν λίγοι εκείνοι που εξεπλάγησαν. Το 1986, η κατάληψη του πρώτου Δήμου της χώρας από τη ΝΔ αποτέλεσε τομή στην εκλογική του ιστορία. Και τούτο, διότι για πρώτη φορά τέθηκε σε αμφισβήτηση μια παράδοση δεκαετιών, η οποία ήθελε το Δήμο Αθηναίων να ελέγχεται πάντοτε από τη «Δημοκρατική Παράταξη». Οι βαθύτερες αιτίες για την καθιέρωση αυτής της «πλάνης» ανάγονται στην προδικτατορική περίοδο και, ειδικότερα, στην διαχείριση του Δήμου από την Αριστερά, κατά την πρώιμη δεκαετία 1954–1964. Οι πρώτες μεταδικτατορικές δημοτικές εκλογές του 1975 θα συντηρήσουν αυτήν την πεποίθηση. Η αντιπολίτευση θα αντιμετωπίσει «μετωπικά» τον υποψήφιο της Νέας Δημοκρατίας, προδικτατορικό δήμαρχο της ΕΡΕ και φιλομοναρχικό, Γ. Πλυτά, υποστηρίζοντας το μετριοπαθή σοσιαλιστή και επί σειρά ετών δημοτικό σύμβουλο της Αριστεράς Γ. Παπαθεοδώρου. Η νίκη της συνασπισμένης αντιπολίτευσης (ΕΚ-ΝΔ, ΠΑΣΟΚ, ΚΚΕ εσωτερικού και ΚΚΕ), με ποσοστό 53,4%, από τον πρώτο γύρο, φαινόταν εκ πρώτης όψεως παράδοξη, αν αναλογισθεί κανείς ότι, στις βουλευτικές εκλογές του Νοεμβρίου 1974, η ΝΔ συγκέντρωσε ποσοστό 54%. Ωστόσο, από το 1974 μέχρι το 2012 και παρά την απώλεια της δημαρχίας του Νικήτα Κακλαμάνη το 2010, η ΝΔ επικράτησε στο Δήμο Αθηναίων (πρώτο κόμμα), σε 12 από τις συνολικά 15 βουλευτικές αναμετρήσεις, εκτός από εκείνες του 1981 και του 2009, που κέρδισε το ΠΑΣΟΚ και του Μαΐου του 2012, που κέρδισε ο ΣΥΡΙΖΑ.
Σε γενικές γραμμές, η εξέλιξη της μεταπολιτευτικής εκλογικής επιρροής της ΝΔ και του ΠΑΣΟΚ στο Δήμο Αθηναίων, όπως διακρίνεται στο Διάγραμμα 1, παρουσιάζει έντονη κυκλικότητα, η οποία διακόπηκε απότομα το 2010, λόγω της υπογραφής του Μνημονίου. Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές του 2012 (Μάιος), η ΝΔ κατέγραψε στην Αθήνα τα χαμηλότερα ποσοστά της μεταπολιτευτικής περιόδου (15,8% – Πίνακας 1). Ωστόσο, στις εκλογές του Ιουνίου, ανέκαμψε σε σημαντικό βαθμό, υπερβαίνοντας εκ νέου το 30% (30,9%) και επανάκτησε το προβάδισμα. Αντίθετα, η υπογραφή του Μνημονίου οδήγησε σε συντριβή τα εκλογικά ποσοστά του ΠΑΣΟΚ (9,7% τον Μάιο και 8,7% τον Ιούνιο), με αποτέλεσμα η εκλογική του επιρροή να πέσει κάτω και από τα επίπεδα του 1974 (11,7% – Διάγραμμα 1).
Κομματικοποίηση και απο-κομματικοποίηση: οι δύο περίοδοι
Οι δημοτικές εκλογές της Μεταπολίτευσης στο Δήμο Αθηναίων μπορούν να χωρισθούν σε δύο περιόδους: στην πρώτη (1974-1986), στην οποία περιλαμβάνονται οι αναμετρήσεις των ετών 1975, 1978, 1982 και 1986, οι δημοτικές εκλογές φαίνεται να συγκλίνουν με τις βουλευτικές. Χαρακτηρίζονται από την ισχυρή κομματικοποίηση της δεκαετίας του ΄80. Ακολούθησαν την γενική εξέλιξη της επιρροής των δύο κομμάτων και δεν φαίνεται να επηρεάσθηκαν αισθητά από την επιλογή των υποψηφίων. Γεγονός που αποδεικνύει ενδεχομένως τη μικρή επίδραση που ασκούσαν στην κομματική επιρροή μέχρι τότε τα πρόσωπα (Πίνακας 2). Σε αυτό το πλαίσιο, οι Δημοτικές του 1986 δεν αποτέλεσαν «ποιοτικό» άλμα στην αύξηση της εκλογικής επιρροής της ΝΔ, αλλά μόνο μια «στιγμή» στη διαρκή γραμμική άνοδό της, η οποία συνεχίσθηκε μέχρι το 1990 (Διάγραμμα 1). Ήδη από τις Ευρωεκλογές του 1984, η ΝΔ είχε καταστεί ηγεμονική πολιτική δύναμη στον αθηναϊκό χώρο, εμφανίζοντας ρυθμό αύξησης διπλάσιο του εθνικού μέσου όρου της. Κατά συνέπεια, το 1986, η σχετική ενίσχυση της ΝΔ και η συνεχιζόμενη άνοδός της, ήταν σαφώς υποδεέστερη από την πολιτική σημασία και τις εντυπώσεις από την κατάληψη του πρώτου δήμου της χώρας.
Αντίθετα, στη δεύτερη περίοδο (1990-2010), στην οποία περιλαμβάνονται οι έξι αναμετρήσεις των ετών 1990, 1994, 1998, 2002, 2006 και 2010, οι δημοτικές εκλογές δείχνουν να αποκτούν διαφορετικό χαρακτήρα. Από τη δεκαετία του ’90, η κομματικοποίηση υποχωρεί, οι κομματικές ταυτίσεις εξασθενούν και η σημασία των προσώπων ενισχύεται. Με βάση τη στατιστική ανάλυση, προκύπτει ότι οι υποψήφιοι που επέλεξε η ΝΔ σε αυτήν την περίοδο, πρόσθεσαν στην βουλευτική της επιρροή, μια ομοιογενή αύξηση της τάξης του 3,3%. Δηλαδή, το ποσοστό της ΝΔ στις δημοτικές αναμετρήσεις της 20ετίας 1990-2010, υπήρξε πάντα υψηλότερο, σε σύγκριση με το ποσοστό που θα ελάμβανε, εάν υπήρχε βουλευτική αναμέτρηση στα αντίστοιχα έτη. Ο χαρακτηρισμός «ομοιογενής» έγκειται στο γεγονός, ότι αυτή η αύξηση ήταν η ίδια, ανεξάρτητα από την επιλογή του συγκεκριμένου υποψήφιου. Εξαίρεση αποτελούν οι εκλογές του 1998, όπου η υποψηφιότητα του Δημήτρη Αβραμόπουλου (+16,1%) επέτρεψε στη ΝΔ να κερδίσει ποσοστό μεγαλύτερο και από αυτό ακόμα των εκλογών του 1974 (Πίνακες 1 και 2).
Από την άλλη πλευρά, το ΠΑΣΟΚ, επηρεάσθηκε έντονα από την επιλογή των συγκεκριμένων υποψηφίων, αλλά και τις εκάστοτε συμμαχίες ή διασπάσεις του. Σε όλες τις δημοτικές αναμετρήσεις της περιόδου, με εξαίρεση το 1990, λόγω της ισχυρής υποψηφιότητας της Μελίνας Μερκούρη (+12,8%) και της συμμαχίας με τον ενιαίο ΣΥΝ, το ποσοστό του ΠΑΣΟΚ υπήρξε πάντοτε χαμηλότερο, από το εκτιμώμενο αντίστοιχο σε περίπτωση βουλευτικών εκλογών. Ωστόσο, αυτή η πτώση ήταν διαφορετική σε κάθε δημοτική εκλογή και συναρτώμενη με τον εκάστοτε υποψήφιο (Πίνακες 1 και 2).
Σχετικά με την αρνητική επίδραση της υποψηφιότητας του Χρήστου Παπουτσή, το 2002 (-13,9%), πρέπει να σημειωθεί ότι σε σημαντικό βαθμό οφείλεται στην ισχυρή υποψηφιότητα του Γιάννη Δημαρά (κατέγραψε ποσοστό 11,1%), ο οποίος υποστηρίχθηκε από το ΔΗΚΚΙ. Επίσης, η επιλογή της Μαρίας Δαμανάκη το 1998, παρά την υποστήριξη του ΣΥΝ, αποδείχθηκε «καταστροφική» για το ΠΑΣΟΚ, μειώνοντας την εκλογική του επιρροή κατά 19,3%, με συνέπεια το ΠΑΣΟΚ να καταγράψει το 1998, το χειρότερο μέχρι σήμερα αποτέλεσμα της μεταπολιτευτικής περιόδου, σε δημοτική αναμέτρηση, μόλις 16,4%.
Όσον αφορά τις δεύτερες δημοτικές εκλογές της δεκαετίας του 2000, αυτές του 2006, το συμπέρασμα που προκύπτει είναι, ότι η επιλογή του Νικήτα Κακλαμάνη, αφενός επέδρασε αυξητικά στα ποσοστά της ΝΔ, σε ίδιο βαθμό (+3,3%), με τις αντίστοιχες επιλογές της ΝΔ, στις δημοτικές του 1990 (Τρίτσης), του 1994 (Αβραμόπουλος) και του 2002 (Μπακογιάννη) και, αφετέρου, οδήγησε στην εκλογή του υποψηφίου της, από τον Α΄ γύρο (λόγω της ρύθμισης του 42%). Αντιθέτως, η επιλογή του Κώστα Σκανδαλίδη μείωσε την επιρροή του ΠΑΣΟΚ στον ίδιο βαθμό με την επιλογή του Θεόδωρου Πάγκαλου το 1994 (-4,8%), και είχε ως αποτέλεσμα την προσγείωση της επιρροής του ΠΑΣΟΚ, σε επίπεδα κάτω από το 30%.
2010: Δημοτικές στην εποχή του Μνημονίου
Οι Δημοτικές εκλογές του 2010 αποτέλεσαν την πρώτη εκλογική αναμέτρηση μετά την υπογραφή του Μνημονίου και την αφετηρία της κατάρρευσης του παραδοσιακού δικομματισμού, 1½ χρόνο μετά. Στον Α’ γύρο, ο Ν. Κακλαμάνης, παρότι συγκέντρωσε ποσοστό μόλις 35% (το χαμηλότερο ποσοστό Α’ γύρου για υποψήφιο της ΝΔ στην Αθήνα) επικράτησε άνετα του Γ.Καμίνη (28,3%, βλέπε Χάρτες). Η υποψηφιότητα Κακλαμάνη αύξησε πάλι την επιρροή της ΝΔ, κατά 3,3%, όσο δηλαδή και το 2006. Η εν λόγω αύξηση το 2010 οφείλεται κυρίως στην υποστήριξη του ΛΑΟΣ, όπως και το 2006. Το αθροιστικό ποσοστό της ΝΔ και του ΛΑΟΣ στην Αθήνα, ανήλθε το 2004 σε 47,5%, και το 2007 σε 45,6%, ενώ το ποσοστό του Ν. Κακλαμάνη, το 2006, προσέγγισε το 46,1%. Συνεπώς, ενώ το 2006 η επιλογή Κακλαμάνη συσπείρωσε την ευρύτερη Δεξιά, δεν συνέβη το ίδιο και το 2010. Με βάση το εκτιμώμενο εθνικό ποσοστό επιρροής των δύο κομμάτων για το Νοέμβριο (ΝΔ 31,5% και ΛΑΟΣ 5,5%) και τους αντίστοιχους δείκτες ευαισθησίας, η εκλογική επιρροή της ΝΔ και του ΛΑΟΣ στο Δ. Αθηναίων εκτιμήθηκε σε 31,1% και 7,5% αντίστοιχα. Επομένως, το ποσοστό του Ν. Κακλαμάνη στις δημοτικές εκλογές του 2010 (35%) υπολείπεται από την αθροιστική επιρροή ΝΔ-ΛΑΟΣ, κατά περίπου 3,5%.
Από την άλλη πλευρά, η πτώση του ΠΑΣΟΚ στις δημοτικές εκλογές του 2010 αποτέλεσε προοίμιο της κατάρρευσης που υπέστη το 2012. Πιο συγκεκριμένα, στις βουλευτικές του 2009, το ΠΑΣΟΚ κέρδισε 35,5% στην Αθήνα, ενώ το 2010, ο Γ. Καμίνης συγκέντρωσε ποσοστό 28,3%. Η απόκλιση του ποσοστού του, από την εκτιμώμενη βουλευτική επιρροή του ΠΑΣΟΚ στο Δ. Αθηναίων, τον Νοέμβριο του 2010, αποτελεί ένα εμπειρικό μέτρο της επίδρασης της επιλογής του ως υποψήφιου Δημάρχου (Πίνακας 2). Η βουλευτική επιρροή του ΠΑΣΟΚ σε εθνικό επίπεδο (38,5%) «μεταφράζεται», από τον αντίστοιχο δείκτη ευαισθησίας, σε 32,7% στο Δήμο Αθηναίων. Δηλαδή, ο Γ. Καμίνης υπολείπεται κατά 4,4% της εκτιμώμενης επιρροής του ΠΑΣΟΚ στην Αθήνα. Λαμβάνοντας υπόψη και το γεγονός ότι ο απερχόμενος Δήμαρχος υποστηρίχθηκε, επιπλέον, από τη ΔΗΜΑΡ και τους Οικολόγους-Πράσινους, προκύπτει ότι η υποψηφιότητά του δεν κατόρθωσε να συσπειρώσει το σύνολο της εκλογικής βάσης των κομμάτων που τον υποστήριξαν. Συμπερασματικά, στις Δημοτικές του 2010 στην Αθήνα, η αδυναμία των κομμάτων συναρθρώθηκε με την αδυναμία των προσώπων.
Ολοκληρώνοντας το αφιέρωμα για τις εκλογικές αναμετρήσεις της Μεταπολίτευσης, στους 3 μεγαλύτερους Δήμους της χώρας και το ρόλο των υποψηφίων σε αυτές, θα πρέπει να επισημανθεί το εξής: Η ποσοτική ανάλυση της επίδρασης των προσώπων, που επιχειρήθηκε, ενώ είναι χρήσιμη στην αξιολόγηση των κομματικών επιλογών, δεν συνιστά εντούτοις από μόνη της και ερμηνεία για αυτήν την επίδραση.
ΠΙΝΑΚΑΣ 1
Μέγιστη και ελάχιστη επιρροή ΝΔ/ΠΑΣΟΚ
στο Δήμο Αθηναίων (1981 – 2012)
Βουλευτικές εκλογές |
Δημοτικές εκλογές (Α΄ γύρος) |
Σταθερή διαχρονική επιρροή πριν και μετά την υπογραφή του Μνημονίου |
||
Πριν |
Μετά |
|||
ΝΔ |
51,3 (1990) |
57,7 (1998) |
41,6 |
36,7 |
15,8 (2012Μ) |
35 (2010) |
|||
ΠΑΣΟΚ |
44,3 (1981) |
45,9 (1990) |
36,1 |
7,9 |
8,7 (2012Ι) |
16,4 (1998) |
ΠΙΝΑΚΑΣ 2
Η επίδραση των προσώπων (των υποψηφίων) στην εκλογική επιρροή των κομμάτων Σχέση βουλευτικών-δημοτικών εκλογών στον Δήμο Αθηναίων, 1975-2010 (1)
Υποψήφιοι με στήριξη ΝΔ |
Υποψήφιοι με στήριξη ΠΑΣΟΚ |
|||
1975 | Γ.Πλυτάς |
-4,3 |
Γ.Παπαθεοδώρου |
12,8 |
1978 | Γ.Πλυτάς |
– |
Δ.Μπέης |
– |
1982 | Τζ.Τζαννετάκης |
– |
Δ.Μπέης |
– |
1986 | Μ.Έβερτ |
– |
Δ.Μπέης |
– |
1990 | Α.Τρίτσης |
3,3 |
Μ.Μερκούρη |
12,8 |
1994 | Δ.Αβραμόπουλος |
3,3 |
Θ.Πάγκαλος |
-4,8 |
1998 | Δ.Αβραμόπουλος |
16,1 |
Μ.Δαμανάκη |
-19,3 |
2002 | Ν.Μπακογιάννη |
3,3 |
Χ.Παπουτσής |
-13,9 |
2006 | Ν.Κακλαμάνης |
3,3 |
Κ.Σκανδαλίδης |
-4,8 |
2010 | Ν.Κακλαμάνης |
3,3 |
Γ.Καμίνης |
-4,4 |
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Με έντονα γράμματα και χρώμα υποδηλώνεται ο νικητής της εκάστοτε δημοτικής αναμέτρησης
(1) Τα αναφερόμενα ποσοστά περιγράφουν την εκτιμώμενη επίδραση που άσκησε το πρόσωπο κάθε υποψηφίου στην εκλογική επιρροή του κόμματος που τον υποστήριξε. Όταν το ποσοστό είναι θετικό, σημαίνει ότι η επιλογή του προσώπου αύξησε την κομματική επιρροή, ενώ όταν είναι αρνητικό ότι τη μείωσε. Η ένδειξη «-» υποδηλώνει ότι δεν εκτιμήθηκε στατιστικά σημαντική επίδραση του αντίστοιχου υποψηφίου.
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ1
Δημοσιεύθηκε στην ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ (16/5/2014)