ΑΝΑΛΥΣΗ
Του Γιάννη Μαυρή[1]
Τα πραγματικά εκλογικά αποτελέσματα προσφέρουν, σε σύγκριση με τις δημοσκοπήσεις εξόδου που δεν καταγράφουν την αποχή, μια πληρέστερη και περισσότερο αξιόπιστη εικόνα για τις εκλογικές μετατοπίσεις, που έχουν επισυμβεί μεταξύ δύο ή περισσότερων εκλογικών αναμετρήσεων. Με βάση μια κατάλληλη στατιστική τεχνική (βλέπε σημείωση στο τέλος του άρθρου) αναλύεται το αποτέλεσμα των πρόσφατων προεδρικών εκλογών (α’ και β΄ γύρου), σε σύγκριση με τις τελευταίες βουλευτικές εκλογές και εντοπίζονται οι σημαντικότερες μετατοπίσεις του εκλογικού σώματος που το καθόρισαν.[2]
Α. Οι μετατοπίσεις από τις Βουλευτικές του 2016, στον Α’ Γύρο των Προεδρικών
Όπως είναι γνωστό, οι τελευταίες βουλευτικές εκλογές του 2016 αποτέλεσαν σοβαρή δοκιμασία για το κυπριακό παραδοσιακό κομματικό σύστημα, εγκαινιάζοντας μια νέα περίοδο αποδυνάμωσης της κοινωνικής του επιρροής. Οι πρόσφατες προεδρικές εκλογές κατέγραψαν, επίσης, περαιτέρω σημαντική αύξηση της αποχής την τελευταία 5ετία. Αν και η μακροχρόνια τάση δεν φαίνεται να αντιστρέφεται, ωστόσο, δεν χωράει αμφιβολία, ότι τα δύο μεγαλύτερα κόμματα (ΔΗΣΥ, ΑΚΕΛ) κατόρθωσαν να συσπειρώσουν το (περιορισμένο) σύνολο των ψηφοφόρων, που παρέμειναν πιστοί σε αυτά, τον Μάιο του 2016.[3]
Στον πρώτο γύρο των φετινών προεδρικών εκλογών, η συσπείρωση των Συναγερμικών ψηφοφόρων του 2016 (ο ΔΗΣΥ είχε λάβει 107.800 ψήφους, 30,7%), στην υποψηφιότητα του Νίκου Αναστασιάδη, ανήλθε σε 94,6% (πίνακας 1) και σχεδόν σε 100% στον δεύτερο (πίνακας 3). Οι μικρές απώλειες του ΔΗΣΥ, που καταγράφονται στον α’ γύρο, της τάξης του 5,4%, κατευθύνθηκαν –αποκλειστικά- στον υποψήφιο του ΕΛΑΜ, Χρίστο Χρίστου.
Αντίστοιχα επίπεδα συσπείρωσης πέτυχε και το ΑΚΕΛ. Η συσπείρωση των Ακελικών ψηφοφόρων του 2016 (το ΑΚΕΛ είχε λάβει 90.200 ψήφους, 25,7%), στο πρόσωπο του Σταύρου Μαλά, ανήλθε από τον πρώτο γύρο σε ποσοστό 99,5% (πίνακας 1) και, επίσης, σχεδόν 100% στον δεύτερο (πίνακας 3).
Οι καθολικές κομματικές συσπειρώσεις εξηγούν και την ανυπαρξία διαρροών στο εκλογικό ακροατήριο των δύο ανθυποψηφίων, μεταξύ α’ και β’ γύρου. Και οι δύο διατήρησαν το σύνολο των δυνάμεών τους (πίνακας 2).
Η υποψηφιότητα Νικόλα Παπαδόπουλου
Σε αντίθεση με τους δύο πόλους του κομματικού συστήματος, ο λεγόμενος ενδιάμεσος χώρος δεν κατόρθωσε τελικά να συσπειρωθεί, στο πρόσωπο του Νικόλα Παπαδόπουλου, παρά μόνον μερικώς. Τα τέσσερα κόμματα της συμμαχίας (ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ, Αλληλεγγύη και Οικολόγοι) είχαν συγκεντρώσει στις βουλευτικές, αθροιστικά, 108.000 ψήφους, συμπτωματικά δηλαδή όσους και ο ΔΗΣΥ (ποσοστό εκκίνησης 30,7%).
Η συσπείρωση, που επιτεύχθηκε στον πρώτο γύρο, περιορίσθηκε μόλις στο 61,5%, δηλαδή μόνον 6 στους 10 ψηφοφόρους του ενδιάμεσου χώρου πείσθηκαν, τελικά, να υποστηρίξουν τον κοινό υποψήφιο. Οι σημαντικές διαρροές του υπόλοιπου 38,5%, κατευθύνθηκαν κυρίως στον Ν. Αναστασιάδη, 14,2% (1 στους 7) και στην αποχή, 12,7% (1 στους 8) και μόνον 5,6% (περίπου δηλαδή 6.000 ψηφοφόροι του 2016) υποστήριξαν τον Σ. Μαλά. Προκύπτει, κατά συνέπεια, ότι η αποτυχία του Ν. Παπαδόπουλου να περάσει στον δεύτερο γύρο, οφείλεται κυρίως στην αδυναμία του να συσπειρώσει την εκλογική βάση των κομμάτων που τον υποστήριξαν.
Το γεγονός, ότι 20% των ψηφοφόρων του κέντρου, που ακολούθησαν ήδη από τον πρώτο γύρο τον Ν. Αναστασιάδη και τον Σ. Μαλά, το πιθανότερο είναι –με βάση και την παραδοσιακή συμπεριφορά του εκλογικού σώματος- ότι οφείλεται σε ιστορικές ιδεολογικές και παραταξιακές προτιμήσεις, που παρατηρούνται κατά κανόνα στις προεδρικές εκλογές, παρά σε πριμοδοτήσεις ενδοκομματικής σκοπιμότητας. Σε αυτό το σημείο θα πρέπει να γίνει σαφής η διάκριση ανάμεσα αφενός στο εκλογικό ρεύμα αυτού του τύπου (πχ. μερίδα των στελεχών του ΔΗΚΟ, που αντιμάχεται την ηγεσία Παπαδόπουλου) και το οποίο δεν πρέπει να υπερέβη το 1-2% της ψήφου του πρώτου γύρου και αφετέρου στο γνωστό φαινόμενο της ψήφου τακτικής (tactical voting), που είναι ευρύτερο και παρατηρείται συχνά στις προεδρικές. Σύμφωνα με τη δημοσκόπηση εξόδου της CYMAR/ΡΙΚ, για τον α’ γύρο, ποσοστό 8% του δείγματος απάντησε ότι ψήφισε με κριτήριο «να αποκλείσει κάποιον να περάσει στον δεύτερο γύρο». Από αυτούς τους ψηφοφόρους (254 άτομα σε σύνολο 3.239), το 44% ψήφισε Μαλά (δηλαδή 3,5% του συνόλου) και το 34% Παπαδόπουλο (2,7% του συνόλου). Η απόλυτη διαφορά υπέρ του Σ.Μαλά είναι μόλις 0,8%, γεγονός που σημαίνει ότι, ουσιαστικά, αυτά τα μικρά εκλογικά ρεύματα αλληλοεξουδετερώθηκαν.
Σημαντικές ενδείξεις για τις αδυναμίες που ανέδειξε η εικόνα του Ν. Παπαδόπουλου και την υστέρησή της έναντι του Σ.Μαλά καταγράφηκαν στις προεκλογικές δημοσκοπήσεις –πέραν της πρόθεσης ψήφου- και σε μια σειρά ποιοτικών δεικτών.[4] Για παράδειγμα, με βάση την τελευταία προεκλογική δημοσκόπηση CYMAR – Public Issue για το ΡΙΚ: 1) η δημοτικότητα του Σ. Μαλά υπολογίσθηκε σε 43%, έναντι 39% του Ν. Παπαδόπουλου (+4%). 2) Στον αθροιστικό δείκτη δέκα (10) χαρακτηριστικών προσωπικότητας[5] ο Σ.Μαλάς κατέγραψε ποσοστό 18%, ενώ ο Ν. Παπαδόπουλος 11% (+7%). 3) Τέλος, σε ερώτημα «ποιος υποψήφιος θα τηρήσει τις υποσχέσεις του», ο Σ.Μαλάς κατέγραψε ποσοστό 17%, έναντι 13% Παπαδόπουλος (+4%)
Το εκλογικό αποτέλεσμα δεν επαλήθευσε τον βασικό προεκλογικό ισχυρισμό του επιτελείου του, ότι δηλαδή η υποψηφιότητά του ήταν η μόνη η οποία μπορούσε εν δυνάμει να «νικήσει» τον επανεκλεγέντα πρόεδρο. Και σε αυτό το σημείο, θα πρέπει να αναφερθεί η επιτυχία της πλειοψηφίας των δημοσκοπήσεων, που είχαν καταδείξει εγκαίρως το έωλο αυτού του ισχυρισμού.[6] Είναι αυταπόδεικτο, ότι μια υποψηφιότητα που δεν κατόρθωσε να κερδίσει ούτε καν τον Σ.Μαλά, για να εξασφαλίσει θέση στον β’ γύρο, δεν θα ήταν σε θέση να αντιμετωπίσει τον Ν.Αναστασιάδη, ο οποίος ουσιαστικά επανέλαβε τη νίκη του 2013, προπορευόμενος του ανθυποψηφίου του κατά 12 εκατοστιαίες μονάδες και μάλιστα, αυτή τη φορά, χωρίς την υποστήριξη του ΔΗΚΟ.
Με βάση τον πίνακα 2, προκύπτει ότι οι ψηφοφόροι του Ν.Παπαδόπουλου (99.500 ψήφοι), δεν ακολούθησαν, στον β’ γύρο, την κομματική γραμμή για «κανέναν από τους δύο», που προέκριναν οι ηγεσίες των κομμάτων ΔΗΚΟ, ΕΔΕΚ και Αλληλεγγύης. Οι επιλογές του λευκού και του άκυρου, που θεωρητικά την εκφράζουν, υιοθετήθηκαν μόλις από το 12,5% των εκλογέων του (1 στους 8). Αντιθέτως, το υπόλοιπο 87,5% δεν πειθάρχησε και είτε επέλεξε έναν εκ των δύο ανθυποψηφίων (το 50,4%, 1 στους 2), είτε απείχε (το 37,1%, σχεδόν 4 στους 10), επηρεάζοντας έτσι και το ποσοστό της αποχής του β’ γύρου (βλέπε παρακάτω). Από όσους συμμετείχαν, το 31% τοποθετήθηκε υπέρ του Σ.Μαλά και το 19,4% υπέρ του Ν.Αναστασιάδη (πίνακας 2). Συμπληρωματικά, η παραταξιακή διαφοροποίηση των ψηφοφόρων ΔΗΚΟ-ΕΔΕΚ, απέναντι στους δύο μονομάχους (που δεν μπορεί να συναχθεί από την ανάλυση των πραγματικών εκλογών αποτελεσμάτων) καταγράφεται ευκρινέστερα στις δημοσκοπήσεις εξόδου. Με βάση τη δημοσκόπηση εξόδου CYMAR/ΡΙΚ για το β’ γύρο, οι ψηφοφόροι του ΔΗΚΟ (που συμμετείχαν) ψήφισαν σε ποσοστό 60% Αναστασιάδη, ενώ οι ψηφοφόροι της ΕΔΕΚ σε ποσοστό 63% Μαλά.
Η υποψηφιότητα του Χρίστου Χρίστου
Η άνοδος (5,65% στον α’ γύρο ή 21.800 ψήφοι), σε σχέση με τη βουλευτική επιρροή του ΕΛΑΜ (13.000 – 3,7%) που κατέγραψε η υποψηφιότητα του Χρίστου Χρίστου, δεν οφείλεται μόνον στη συσπείρωση ενός σημαντικού τμήματος των ψηφοφόρων του κόμματος στις βουλευτικές εκλογές, η οποία προσέγγισε το 64,1% (πίνακας 1). Οφείλεται, επίσης, και σε διεύρυνσή της επιρροής του, με εισροές από τον ΔΗΣΥ (5,4%), τον ενδιάμεσο χώρο (2,6%), τη Συμμαχία Πολιτών (6%), καθώς και ένα σημαντικό τμήμα (σχεδόν το 1/3) της δύναμης των μικρότερων κομμάτων που είχαν συμμετάσχει στις βουλευτικές (35,5%, πίνακας 1).
Η εκλογική βάση του εν λόγω υποψηφίου αποδεικνύεται και αυτή σε μεγάλο βαθμό πολυσυλλεκτική. Είναι χαρακτηριστικό, ότι οι ψήφοι από το ΕΛΑΜ του 2016, αντιπροσωπεύουν μόνο το 36,5% της εκλογικής βάσης του Χ. Χρίστου, στον α’ γύρο. Στον β΄γύρο, το σύνολο σχεδόν των ψηφοφόρων του (≈100%) κατευθύνθηκε, παραταξιακά, στον Ν.Αναστασιάδη (πίνακας 2).
Η υποψηφιότητα του Γιώργου Λιλλήκα
Η εκλογική συντριβή του Γιώργου Λιλλήκα στον α΄γύρο (2,2% ή 8.400 ψήφοι), δεν μπορεί προφανώς να αποδοθεί στην επίδραση των προεκλογικών δημοσκοπήσεων, που παρά την οξύτατη (αλλά άδικη) αμφισβήτησή τους από το επιτελείο του, είχαν αποτυπώσει με ακρίβεια αυτό το ενδεχόμενο. Η πλειοψηφία της εκλογικής βάσης της Συμμαχίας Πολιτών στις βουλευτικές εκλογές (6% ή 21.100 ψήφοι) προτίμησε, σε ποσοστό 42,9% τον Ν.Παπαδόπουλο, ενώ μόλις το 31% (1 στους 3) ψηφοφόρους του 2016 παρέμεινε πιστό στον ιδρυτή του κόμματος (πίνακας 1). Σημαντικές ήταν επίσης οι διαρροές προς την αποχή, 18,8%, αλλά και τον Χ.Χρίστου, 6%, ενώ μικρές εισροές υπήρξαν από τον ενδιάμεσο χώρο (1,5% της αθροιστικής δύναμης των τεσσάρων κομμάτων στις βουλευτικές του 2016 – πίνακας 1). Στον β΄ γύρο, το σύνολο σχεδόν των ψηφοφόρων του Γ.Λιλλήκα (≈100%) κατευθύνθηκε στον Σ.Μαλά (πίνακας 2).[7]
Β. Η αποχή στις προεδρικές εκλογές
Οι προεδρικές εκλογές, λόγω του σημαντικότερου διακυβεύματός τους εξακολουθούν να προσελκύουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον από ό,τι οι βουλευτικές. Όπως είναι γνωστό, στις τελευταίες βουλευτικές εκλογές (2016) καταγράφηκε μια θεαματική -για τα κυπριακά δεδομένα- αύξηση της αποχής (απείχαν περίπου 180.600 πολίτες), που είχε ως αποτέλεσμα να συρρικνωθεί το ενεργό εκλογικό σώμα σε μόλις 362.500 ψηφίσαντες (από 418.000 στις βουλευτικές του 2011) και να επιστρέψει, μετά από 20 έτη, σχεδόν στα επίπεδα του 1996 (τότε είχαν ψηφίσει 381.000). Η μακροχρόνια τάση ενίσχυσης της αποχής –που επιταχύνθηκε στην περίοδο της οικονομικής κρίσης- συνεχίσθηκε έντονα και στις τελευταίες προεδρικές, αν και το απαισιόδοξο σενάριο για αύξηση της αποχής, αντίστοιχης με τις βουλευτικές, δεν επαληθεύθηκε.
Η διαφορά της αποχής α’ γύρου/β’ γύρου
Η αποχή του α’ γύρου διαφέρει σε μεγάλο βαθμό από την αποχή του β’ γύρου. Κάποιοι πολίτες απείχαν μεν στον α’ γύρο, αλλά προσήλθαν στον β’ γύρο, προεξοφλώντας πχ. ότι ο υποψήφιός τους θα περάσει στο β΄γύρο (αυτή η περίπτωση αφορά κυρίως εκλογείς του Ν.Αναστασιάδη). Και, αντίστροφα, κάποιοι συμμετείχαν στον α’ γύρο, αλλά απείχαν στον δεύτερο, διότι πχ. ο υποψήφιός τους αποκλείστηκε ή λόγω της γραμμής του κόμματός τους (αφορά κυρίως εκλογείς του Ν.Παπαδόπουλου και του Γ.Λιλλήκα).
Η αποχή στον α’ γύρο ανήλθε σε 154.900 άτομα, ενώ στον β’ γύρο μειώθηκε σε 143.400 (πίνακες 1 και 2). Όμως, η απόλυτη μείωση της αποχής, κατά περίπου 11.500 άτομα υποκρύβει μεγαλύτερη μετατόπιση: Στην πραγματικότητα, από τις 154.900 πολίτες που απείχαν στον α’ γύρο, ψήφισε στον β’ γύρο το 33,7% (δηλαδή πάνω από 50.000 πολίτες – πίνακας 2). Αλλά αυτή η αύξηση της συμμετοχής εξουδετερώθηκε, κατά βάση, από τη σημαντική αποχή άλλης μερίδας του εκλογικού σώματος: Όπως ήδη αναφέρθηκε, από τις 99.500 ψήφους που έλαβε ο Ν.Παπαδόπουλος, το 37,1%, δηλαδή κατά προσέγγιση 37.000 ψηφοφόροι του ενδιάμεσου χώρου, επέλεξαν στον β’ γύρο την αποχή.
Η τάση παγίωσης της αποχής
Γενικότερα, η αύξηση κατά 11,3 εκατοστιαίες μονάδες, μέσα σε μια μόνον 5ετία, από 16,83% στον α’ γύρο των προεδρικών του 2013, σε 28,1% στον φετινό, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί καθησυχαστικά. Επιπλέον, με βάση το εκλογικό αποτέλεσμα αποδεικνύεται, ότι η τάση εξόδου από το εκλογικό σώμα ενός σημαντικού τμήματος του πληθυσμού έχει πλέον παγιωθεί. Συγκεκριμένα, το 69% των πολιτών που απείχαν στις βουλευτικές (180.600 άτομα), δηλαδή σχεδόν 7 στους 10, επέλεξαν και στον α’ γύρο των προεδρικών εκλογών την αποχή. Ωστόσο, ένα τμήμα εξ αυτών, όπως ήδη ειπώθηκε, προσήλθε στον δεύτερο γύρο.
Το υπόλοιπο 30%, όσων απείχαν στις βουλευτικές, αλλά προσήλθαν να ψηφίσουν στον α’ γύρο των προεδρικών κατανεμήθηκε ισοδύναμα μεταξύ των τριών επικρατέστερων υποψηφίων: 9,6% ψήφισε Αναστασιάδη, 9,3% Μαλά και 10,4% Παπαδόπουλο (πίνακας 1) Επομένως, η προσέλκυση ψηφοφόρων της αποχής των βουλευτικών, δεν επηρέασε το αποτέλεσμα του α’ γύρου.
Από τη σύγκριση του β’ γύρου των προεδρικών με τις βουλευτικές (πίνακας 3), προκύπτει επιπλέον, ότι από τους πολίτες που απείχαν το 2016, το 60% απείχε και στον δεύτερο γύρο των προεδρικών· ποσοστό, μειωμένο κατά 9%, σε σχέση με τον α’ γύρο. Ειπωμένο διαφορετικά, 6 στους 10 εκλογείς από όσους δεν ψήφισαν στις βουλευτικές, δεν ψήφισαν ούτε και στις προεδρικές. Είναι φανερό, ότι αυτό το τμήμα του εκλογικού σώματος, που υπερβαίνει τις 100.000 άτομα, δεν είναι εύκολο πλέον να «επιστρέψει».
Εν κατακλείδι, με την καινοφανή κομματική θέση για καταψήφιση των δύο επικρατέστερων υποψηφίων, για πρώτη φορά στις κυπριακές προεδρικές εκλογές τέθηκε σε ουσιαστική αμφισβήτηση η λογική του εκλογικού συστήματος των δύο γύρων (αναζήτηση σύγκλισης και συμμαχιών). Ωστόσο, το ενδιάμεσο εκλογικό σώμα, στη μεγάλη πλειοψηφία του δεν έδειξε να αποδέχεται αυτήν την προοπτική. Η εκλογική βάση που εξασφάλισαν στον β’ γύρο, τόσο ο Ν. Αναστασιάδης (215.300 ψήφοι), όσο και ο Σ.Μαλάς (169.200 ψήφοι) είναι και διευρυμένη κοινωνικά και ιδιαίτερα πολυσυλλεκτική: Οι Συναγερμικοί εκλογείς του Ν. Αναστασιάδη αποτελούν μόνον το 50,6% των εκλογέων του και οι ΑΚΕΛικοί ψηφοφόροι του Σ.Μαλά, μόνον το 53,6%.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Η μέθοδος εκτίμησης των εκλογικών μετατοπίσεων στηρίζεται στο υπόδειγμα τετραγωνικού προγραμματισμού (Quadratic Programming Model) που έχει χρησιμοποιήσει η ολλανδική στατιστική υπηρεσία για τις ολλανδικές εκλογές. Βλέπε σχετικά: Carin van der Ploeg. 2008. A Comparison of Different Estimation Methods of Voting Transitions with an Application in the Dutch National Elections. Heerlen: Centraal Bureau voor de Statistiek Divisie Methodologie en Kwaliteit Sector Methodologie. Η μέθοδος εφαρμόσθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία και στις διπλές ελληνικές εκλογές του Ιανουαρίου-Σεπτεμβρίου 2015.
Η ανάπτυξη της μεθόδου για τις κυπριακές εκλογές, έγινε από τον στατιστικό αναλυτή Ms, Γιάννη Μουρελάτο.
———————————-
[1] Ο Γιάννης Μαυρής είναι πολιτικός επιστήμονας, PhD, Πρόεδρος & Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρίας ερευνών Public Issue. Εκλογικός αναλυτής του ΡΙΚ, από το 1993.
[2] Τα βασικά σημεία αυτής της ανάλυσης, παρουσιάσθηκαν, συνοπτικά, στην μετεκλογική εκπομπή του Πανίκου Χατζηπαναγή ΔΙΑΛΟΓΟΙ (ΡΙΚ, 5/2/2018), σε συζήτηση με τους: Πρόδρομο Προδρόμου (ΔΗΣΥ/ Εκπρόσωπο του επιτελείου Ν.Αναστασιάδη) και Στέφανο Στεφάνου (ΑΚΕΛ/ Εκπρόσωπο του επιτελείου Σ.Μαλά). Βλέπε σχετικά:
http://www.publicissue.gr/wp-content/video/publicissue_cyprus_2018_RIK_results_analysis_20180205.mp4 .
Ολόκληρη η εκπομπή βρίσκεται στη διεύθυνση: http://www.cybc-media.com/vod2/index.php?view=playlist&playlist_id=75 .
[3] Υπενθυμίζεται, ότι μεταξύ 2011 και 2016, τα δύο κόμματα απώλεσαν, αθροιστικά, σχεδόν 73.000 ψήφους (Ο ΔΗΣΥ 31.000 και το ΑΚΕΛ 42.000).
[4] Βλέπε σχετικά την 27η Παγκύπρια Έρευνα Πολιτικής Κουλτούρας και Εκλογικής Συμπεριφοράς του ΡΙΚ (CYMAR-Public Issue, Ιανουάριος 2018). Διαθέσιμη στην ιστοσελίδα: http://www.publicissue.gr/14139/cpcs27/
[5] Τα 10 χαρακτηριστικά είναι: ειλικρινής, ψύχραιμος, σταθερός στις απόψεις του, ρεαλιστής, πείθει όταν μιλάει, δυναμικός, διορατικός/βλέπει μακριά, σοβαρός, έντιμος, δραστήριος & εργατικός.
[6] Πρβλ. τα ευρήματα σχεδόν όλων των ερευνών, σχετικά με τα σενάρια του δεύτερου γύρου.
[7] Αυτό το εύρημα της ανάλυσης αντικρούει το αποτέλεσμα της δημοσκόπησης εξόδου, που καταγράφει σημαντική μετατόπιση (38%) και στον Ν.Αναστασιάδη.
Δημοσιεύθηκε στην κυπριακή εφημερίδα Ο Φιλελεύθερος της Κυριακής, στις 18/2/2018.
Η ανάλυση των εκλογικών μετατοπίσεων στην μετεκλογική εκπομπή του ΡΙΚ, ΔΙΑΛΟΓΟΙ (5/2/2018).