ΑΝΑΛΥΣΗ
του Γιάννη Μαυρή
1. Τι είναι η ιστορία ενός πολιτικού κόμματος;
Ασκώντας κριτική στη θεωρητική προσέγγιση του Robert Michels για τα πολιτικά κόμματα, ο Αντόνιο Γκράμσι γράφει στις σημειώσεις του για τον Μακιαβέλι: «Μόνον από τον περίπλοκο πίνακα ολόκληρου του κοινωνικού και κρατικού συνόλου (και συχνά επίσης με διεθνείς επεμβάσεις) θα βγει η ιστορία ενός κόμματος και γι’ αυτό μπορεί να πει κανείς ότι γράφω την ιστορία ενός κόμματος δε σημαίνει τίποτε άλλο παρά ότι γράφω τη γενική ιστορία μιας χώρας από μίαν άποψη μονογραφική, για να προβληθεί μια χαρακτηριστική της πλευρά». Και συνεχίζει: «Ένα κόμμα θα έχει μεγαλύτερη ή μικρότερη σημασία και βάρος, στο μέτρο ακριβώς που η ιδιαίτερη δραστηριότητά του θα έχει βαρύνει περισσότερο ή λιγότερο στον καθορισμό της ιστορίας μιας χώρας.»[1]
Η προηγούμενη παρατήρηση ισχύει, ίσως περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο κόμμα της σύγχρονης ελληνικής πολιτικής ιστορίας, για το ΠΑΣΟΚ. Η ιστορία του ΠΑΣΟΚ είναι στην ουσία η ιστορία της ίδιας της μεταπολίτευσης. Δεν πρόκειται μόνον για το γεγονός, ότι κέρδισε 6 από τις 15 βουλευτικές εκλογικές αναμετρήσεις της περιόδου 1974-2012Ι (και 4 από τις 7 Ευρωεκλογές), ότι συγκέντρωσε 4 φορές, πάνω από 3 εκατομμύρια ψήφους (Διάγραμμα 1) ή ότι κυβέρνησε αυτοδύναμα τη χώρα το μεγαλύτερο χρονικό διάστημα, συνολικά 20 έτη (239 μήνες). Το ΠΑΣΟΚ συνδέθηκε και εκπροσώπησε διαχρονικά, περισσότερο από κάθε άλλο κόμμα, την ελληνική κοινωνία. Σύμφωνα με μια έρευνα κοινής γνώμης της Public Issue, στις 13 βουλευτικές εκλογικές αναμετρήσεις που μεσολάβησαν από την ίδρυσή του, το 1974, μέχρι την τελευταία εκλογική του νίκη το 2009, το ΠΑΣΟΚ είχαν ψηφίσει, κάποια φορά, 6 στους 10 ψηφοφόρους (61%), ποσοστό που αντιστοιχεί περίπου συνολικά σε 5,5 εκατομμύρια ψηφοφόρους (Διάγραμμα 2Α).
Ο ρόλος του συγκεκριμένου κόμματος υπήρξε, επομένως, παραπάνω από κομβικός. Ηγεμόνευσε στην πολιτική σκηνή της μεταπολιτευτικής περιόδου αποτελώντας επί μακρόν το επίκεντρό της. Αποτέλεσε το κέντρο βάρους του κομματικού συστήματος που συγκροτήθηκε σταδιακά, τόσο στην περίοδο της ακμής του, κατά τις δεκαετίες του 1970 και 1980, όσο όμως και στην περίοδο της παρακμής του, τις επόμενες δύο δεκαετίες του 1990 και 2000, που ακολούθησαν· συνιστώντας, όμως, τώρα χαρακτηριστικό παράδειγμα εκφυλισμού μαζικού αριστερού κόμματος, κοινωνικής αφυδάτωσης, αποϊδεολογικοποίησης, κρατικοποίησης και διαφθοράς. Είναι, όμως, η ψήφιση του 1ου Μνημονίου, το 2010, που θα σημάνει την αρχή του τέλους για το ηγεμονικό κόμμα της μεταπολίτευσης (Διάγραμμα 1).
ΓΡΑΦΗΜΑ 1: Από το ΠΑΣΟΚ στο ΚΙΝΑΛ, 2009-2019. Διαδοχικές μεταμορφώσεις και εκλογική επιρροή
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 1: Η εκλογική επιρροή του ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ, 1974-2019
2. 2012: Η ιστορική εκλογική συντριβή του ΠΑΣΟΚ. Μετά το 2012, το ΠΑΣΟΚ δεν ήταν πια «εδώ»
Με τις διπλές εκλογές του 2012, το ιστορικό ΠΑΣΟΚ τερμάτισε το βιοπολιτικό του κύκλο, που εγκαινιάσθηκε στις 3 Σεπτέμβρη του 1974. Από τις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου του 2009 και την εντυπωσιακή επάνοδό του στην εξουσία με 43,9%, μέχρι τις επαναληπτικές εκλογές του Ιουνίου 2012, δηλαδή μέσα σε 30 μήνες, απώλεσε 2,2 εκ. ψήφους, αριθμός που αντιστοιχεί στο 31% του εκλογικού σώματος (των ψηφισάντων) του 2009 (βλέπε Γράφημα και Διάγραμμα 1). Το ποσοστό που πήρε τον Ιούνιο του 2012 (13,2%, μόλις 756.000 ψήφοι), αποδείχθηκε χαμηλότερο, ακόμη και από εκείνο που είχε αποσπάσει, όταν πρωτοεμφανίσθηκε στην ελληνική πολιτική σκηνή, το 1974 (13,4%). Πρόκειται για τη μεγαλύτερη εκλογική αφαίμαξη, που παρατηρήθηκε ποτέ στην μεταπολιτευτική εκλογική ιστορία της χώρας.
Η ηγεσία του τρίτου αρχηγού του, Γιώργου Παπανδρέου, θα αποδειχθεί μοιραία για το κόμμα του πατέρα του. Το ΠΑΣΟΚ τιμωρήθηκε σκληρά -διόλου τυχαία περισσότερο από ό,τι η ΝΔ- για την προσφυγή της Ελλάδας στο ΔΝΤ και την υπογραφή του 1ου Μνημονίου, δύο χρόνια πριν (6/5/2010). Το 2010, το ΠΑΣΟΚ ήρθε σε ανοικτή και οριστική -όπως αποδείχθηκε- ρήξη, όχι μόνον με τα κοινωνικά στρώματα τα οποία εξέφρασε για μακρύ χρονικό διάστημα, αλλά και την ιστορικά διαμορφωμένη πολιτική και ιδεολογική του ταυτότητα. Κατάφερε να εξαϋλώσει ολοκληρωτικά την θετική εικόνα που διατηρούσε πλειοψηφικά η ελληνική κοινωνία για το ίδιο, ως κόμματος της διακυβέρνησης, ακόμη και στη δεκαετία του 2000. Το 2000, σε σχετική έρευνα της Public Issue, το 58% των πολιτών αποτιμούσε θετικά τη συνεισφορά του ΠΑΣΟΚ στη διακυβέρνηση της χώρας και μόνον 32% αρνητικά. Μια δεκαετία μετά, η εικόνα αυτή είχε πλήρως αντιστραφεί. Το 2011, τα 2/3 (66%) του εκλογικού σώματος είχαν πλέον απαξιώσει συνολικά τη συνεισφορά του, προαναγγέλλοντας αυτό που επρόκειτο να συμβεί ένα χρόνο μετά (Διάγραμμα 2Β).
Οι ίδιες οι κοινωνικές δυνάμεις («οι μάζες», για να θυμηθούμε έναν ντεμοντέ όρο), οι οποίες, μετά τη δικτατορία, πίστεψαν σε αυτό, ταυτίστηκαν μαζί του και το στήριξαν πολιτικά-εκλογικά, επί 35 χρόνια, οι ίδιες το εγκατέλειψαν, διαρρηγνύοντας τη σχέση εμπιστοσύνης που είχε οικοδομήσει, τόσο στην θυελλώδη περίοδο της πρώιμης μεταπολίτευσης, όσο και μετά το 1981, με μοχλό τη διακυβέρνησή του.
Το 2007, ο Γιώργος Παπανδρέου είχε νικήσει τον Ευάγγελο Βενιζέλο στις δεύτερες εσωκομματικές εκλογές (Διάγραμμα 3). Στις 11/11/2007 θα ξαναψηφιστεί από 427.000 «μέλη και φίλους» (55,9%), ενώ τον Οκτώβριο του 2009 απολάμβανε πρωτοφανή μετεκλογική δημοτικότητα 82%.[2] Ωστόσο, η κοινωνικά καταστροφική διετής διακυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ (2009-2011) θα καταλήξει στην πολιτική διαπόμπευση και αποπομπή του, το Νοέμβριο του 2011. Ο ΓΑΠ θα ανατραπεί -σχεδόν πραξικοπηματικά- από τις κυρίαρχες ευρωπαϊκές δυνάμεις, με αφορμή την πρότασή του για δημοψήφισμα. Ο εκλεγμένος πρωθυπουργός της χώρας και Πρόεδρος του κυβερνώντος κόμματος, θα εξαναγκαστεί σε διπλή παραίτηση: Ως πρωθυπουργός, θα αντικατασταθεί, στις 11/11/2011, από τον μη-εκλεγμένο τραπεζίτη Λουκά Παπαδήμο.[3] Ως αρχηγός του ΠΑΣΟΚ, θα παραδώσει στον Ευάγγελο Βενιζέλο, ο οποίος θα αναλάβει την αρχηγία (18/3/2012), όντας ο μοναδικός υποψήφιος, αφού οι υπόλοιπες υποψηφιότητες (Παπουτσής, Τζουμάκας) έχουν αποτραπεί και ακυρωθεί (Γράφημα και Διάγραμμα 3).
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 2: Ψήφος στο ΠΑΣΟΚ, 1974-2009 & Αξιολόγηση της συνεισφοράς του στη διακυβέρνηση της χώρας, 2000-2011
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 3: Εσωκομματικές εκλογές στο ΠΑΣΟΚ/ΚΙΝΑΛ, 2004-2017
3. 2012-2015: Το ΠΑΣΟΚ υπό τον Ευάγγελο Βενιζέλο. Το εγχείρημα της «Ελιάς» (2013-2014)
Η κοινωνική αποδυνάμωση του ΠΑΣΟΚ δεν τερματίστηκε βέβαια με τις εκλογές του Ιουνίου του 2012. Αντιθέτως, μετά από αυτές επιταχύνθηκε. Το πολιτικό αποτέλεσμα της ιστορικής εκλογικής συντριβής του ΠΑΣΟΚ, αλλά και της μνημονιακής συγκυβέρνησης με τη ΝΔ του Αντώνη Σαμαρά, που ακολούθησε στο διάστημα 2012-2015,[4] ήταν η περαιτέρω αποδέσμευση παραδοσιακών ψηφοφόρων του.
Η πρωτοφανής απόφαση του νέου αρχηγού για κατάργηση της οργανωτικής δομής του κόμματος, που επιβλήθηκε αιφνιδιαστικά λίγες μέρες μετά τις εκλογές, επισφράγισε τον εκφυλισμό και τη διάλυση της ιστορικής μεταπολιτευτικής κομματικής μορφής.[5] Παράλληλα, ο Ανδρέας Λοβέρδος, ο οποίος στη μάχη για τη διαδοχή του ΓΑΠ (Δεκέμβριος 2011) έχει υποστηρίξει τον Ευάγγελο Βενιζέλο, ένα χρόνο μετά, τον Δεκέμβριο του 2012, θα έρθει σε ρήξη με το ΠΑΣΟΚ, δημιουργώντας το θνησιγενές σχήμα της «Ριζοσπαστικής Κίνησης Σοσιαλδημοκρατικής Συμμαχίας» (ΡΙΚΣΣΥ), που θα προκαλέσει τη διαγραφή του από την Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ (Γράφημα).[6] Τον Απρίλιο του 2013, τέσσερις μήνες μετά την ίδρυσή της, η ΡΙΚΚΣΥ θα διαλυθεί και θα παραχωρήσει τη θέση της στη «Συμφωνία για τη Νέα Ελλάδα» (το νέο κόμμα Λοβέρδου ιδρύθηκε στις 15/4/2013), που με τη σειρά της θα συμμετάσχει στην πρωτοβουλία των «58» και στις Ευρωεκλογές του 2014 θα ενταχθεί στην «Ελιά». Μετά τις Ευρωεκλογές (22/8/2014), ο Α. Λοβέρδος θα επανενταχθεί στην Κοινοβουλευτική Ομάδα του ΠΑΣΟΚ, χωρίς ωστόσο να διαλύσει το «κόμμα».[7]
Το κομματικό μόρφωμα που παρέμεινε μετά το 2012, το ΠΑΣΟΚ υπό τον Ευάγγελο Βενιζέλο, διατήρησε μόνον το κέλυφος του ιστορικού κόμματος, ενώ σε οργανωτικό επίπεδο, εξακολουθούσε να κινητοποιεί, τοπικά, μερικές δεκάδες χιλιάδες «μέλη και φίλους». Στη εκλογική διαδικασία για το 9ο Συνέδριο του κόμματος (Μάρτιος 2013) πήραν μέρος μόλις 112.016 «μέλη και φίλοι» του υπολειμματικού, πλέον, ΠΑΣΟΚ.[8] Η «ασυνέχεια», σε σχέση με τις προηγούμενες μορφές οργάνωσής του, στη μεταπολιτευτική περίοδο (πρώιμη, μέση, ύστερη), είναι προφανής.
Μπροστά στη ριζοσπαστικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας και τη ραγδαία άνοδο του ΣΥΡΙΖΑ, που αυτή προκάλεσε, οι διασωστικές κινήσεις κορυφής για την «ανασύνθεση της κεντροαριστεράς», που θα επιχειρηθούν με πρωτοβουλία του εκσυγχρονιστικού/σημιτικού ρεύματος και αιχμή τη «διακήρυξη των 58»[9], δεν θα ευδοκιμήσουν. Μόνο το «rebranding», η απλή μετονομασία του ΠΑΣΟΚ σε «Ελιά-Δημοκρατική Παράταξη» δεν αρκούσε πλέον για να αναχαιτίσει τη συνεχιζόμενη κατάρρευση. Στις Ευρωεκλογές του Μαΐου 2014, όπου ο ΣΥΡΙΖΑ προπορευόταν πλέον της ΝΔ, το εγχείρημα της «ανασύνθεσης της κεντροαριστεράς» θα ενταφιαστεί οριστικά, καθώς η τάση εκλογικής αποδυνάμωσης του ΠΑΣΟΚ συνεχίσθηκε. Η «Ελιά-Δημοκρατική Παράταξη» έλαβε μόλις 458.403 ψήφους, και -ακόμη χαμηλότερο από τον Ιούνιο του 2012- ποσοστό 8%, στο συρρικνωμένο μάλιστα, λόγω αποχής, εκλογικό σώμα. Ο αριθμός αυτός αντιπροσώπευε μόλις το 15% της δύναμης του 2009! Υπολειπόταν δε και κατά 200.000 ψήφους, της απήχησης του 1974! (Γράφημα και Διάγραμμα 1).
4. 2015-2018: Η διάσπαση και το εγχείρημα της Δημοκρατικής Συμπαράταξης. Η εκλογική σύμπραξη των ηττημένων
Η εκλογική κατρακύλα δεν είχε τέλος. Στις εκλογές του Ιανουαρίου 2015, που θα κερδίσει ο ΣΥΡΙΖΑ, το ΠΑΣΟΚ θα κατέλθει διασπασμένο. Στις 3 Ιανουαρίου, δηλαδή 22 ημέρες πριν τις εκλογές, ο Γιώργος Παπανδρέου θα ιδρύσει το ΚΙΔΗΣΟ (Κίνημα Δημοκρατών Σοσιαλιστών).[10] Η διάσπαση έχει ως αποτέλεσμα την περαιτέρω διχοτόμηση των υπολειμμάτων της εκλογικής βάσης του: Το ΠΑΣΟΚ, υπό την Φώφη Γεννηματά, θα πάρει μόλις 289.482 ψήφους, 4,68%! και το ΚΙΔΗΣΟ 152.230, 2,46%, μένοντας εκτός Βουλής. Αθροιστικά, δηλαδή, οι δύο «συνιστώσες» του επιγονικού ΠΑΣΟΚ θα λάβουν 441.712 ψήφους, ποσοστό 7,14%, ακόμη χαμηλότερο από το αντίστοιχο των Ευρωεκλογών του 2014 (Γράφημα και Διάγραμμα 1).
Η εκλογική συντριβή αποδεικνύεται ιστορικών διαστάσεων και οδηγεί τον Ευάγγελο Βενιζέλο σε παραίτηση. Το 10ο Συνέδριο του κόμματος, που θα συγκληθεί 5-7 Ιουνίου 2015, θα αποφασίσει (και πάλι) τη «μετεξέλιξη του ΠΑΣΟΚ σε έναν πολιτικό φορέα της ευρύτερης Κεντροαριστεράς.» Στις 14/6/2015, 3 εβδομάδες πριν από το ελληνικό Δημοψήφισμα της 4/7/2015, η Φώφη Γεννηματά θα αντικαταστήσει τον Ε. Βενιζέλο στην προεδρία του κόμματος. Στις εσωκομματικές εκλογές θα ψηφίσουν, τώρα, μόνον 52.388 «μέλη και φίλοι» του ΠΑΣΟΚ, που αντιπροσώπευαν μόλις το 1% του εθνικού εκλογικού σώματος. Η Φ. Γεννηματά θα λάβει 28.868 ψήφους (51,69%), επικρατώντας άνετα του ανθυποψηφίου της, Ανδρέα Λοβέρδου (Γράφημα και Διάγραμμα 3).
Εκλογές Σεπτεμβρίου 2015: Το εγχείρημα της «Δημοκρατικής Συμπαράταξης»
Στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015, το ΠΑΣΟΚ της Φώφης Γεννηματά θα συμπτύξει με τη ΔΗΜΑΡ του Θανάση Θεοχαρόπουλου το σχήμα της Δημοκρατικής Συμπαράταξης. Μετά την ταπεινωτική εκλογική αποδοκιμασία του ΚΙΔΗΣΟ, τον Ιανουάριο του 2015, ο Γιώργος Παπανδρέου, δεν θα συμμετάσχει στις εκλογές του Σεπτεμβρίου. Παράλληλα, τον Ιούνιο του 2015, στο 4ο Συνέδριο της ΔΗΜΑΡ, ο Θανάσης Θεοχαρόπουλος θα διαδεχθεί στην ηγεσία του κόμματος τον Φώτη Κουβέλη, ο οποίος θα αποχωρήσει υπό το βάρος των διαδοχικών συντριπτικών εκλογικών ηττών: Στην αναμέτρηση των Ευρωεκλογών του Μαΐου 2014, η ΔΗΜΑΡ θα λάβει ποσοστό 1,2%, ενώ στις Βουλευτικές του Ιανουαρίου 2015, 0,49% και θα τερματίσει 13ο κόμμα στη σειρά κατάταξης (βλέπε Διάγραμμα 4). Η -μετά Κουβέλη- ηγετική ομάδα της ΔΗΜΑΡ επιδιώκοντας την πολιτική (και επαγγελματική) της επιβίωση, θα αναγκαστεί να συμπράξει με το ΠΑΣΟΚ ύστερα από την εκλογική της εξαφάνιση.
Η Δημοκρατική Συμπαράταξη θα λάβει τον Σεπτέμβριο του 2015 341.390 ψήφους, ποσοστό 6,3%. Ποσοστό υψηλότερο, σε σύγκριση με το 4,68% του ΠΑΣΟΚ τον Ιανουάριο, αλλά χαμηλότερο από το αθροιστικό ποσοστό ΠΑΣΟΚ+ΚΙΔΗΣΟ (7,14%) ή το αθροιστικό ποσοστό ΠΑΣΟΚ-ΚΙΔΗΣΟ-ΔΗΜΑΡ (7,63%). Το συγκεκριμένο αποτέλεσμα δεν συνιστούσε προφανώς κάποια ιδιαίτερη εκλογική επιτυχία. Δύο χρόνο αργότερα, στις 12/1/2017, ο Γιώργος Παπανδρέου θα επιστρέψει -αναγκαστικά- παρά την έντονη δυσφορία του Ευάγγελου Βενιζέλου,[11] και το ΚΙΔΗΣΟ θα προσχωρήσει, τυπικά, στη Δημοκρατική Συμπαράταξη (Γράφημα και Διάγραμμα 1).
5. 2018-2019: ΚΙΝΑΛ, το νέο εγχείρημα της «ανασυγκρότησης της Κεντροαριστεράς»
Τον Ιούλιο του 2017, από το βήμα του συνεδρίου της Δημοκρατικής Συμπαράταξης, η πρόεδρος του ΠΑ.ΣΟ.Κ. Φώφη Γεννηματά, θα ανακοινώσει τη δημιουργία ενός «νέου ενιαίου φορέα της Κεντροαριστεράς στην Ελλάδα», πριν από το τέλος του έτους. Ταυτόχρονα, θα εξαγγέλλει τη διενέργεια εκλογών για ανάδειξη του επικεφαλής του «νέου κόμματος της Κεντροαριστεράς». Από τον Μάρτιο του 2018, η «Δημοκρατική Συμπαράταξη» (και ουσιαστικά το ΠΑΣΟΚ) θα μετονομαστεί πλέον επισήμως σε Κίνημα Αλλαγής (16/3/2018 – Γράφημα). Κατά παράδοξο και πρωτοφανή τρόπο, η συγκρότηση του άλλη μια φορά «νέου κόμματος της κεντροαριστεράς», θα ξεκινήσει ανάποδα, από την εκλογή του αρχηγού του. Συνολικά, εννέα υποψήφιοι θα διεκδικήσουν την ηγεσία του Κινήματος (Διάγραμμα 3).
Την 1η Σεπτεμβρίου 2017, ο επικεφαλής του Ποταμιού, Σταύρος Θεοδωράκης, με μια πομπώδη δήλωση, που παρέπεμπε στην τηλεοπτική του εκπομπή («Πρωταγωνιστές»), θα ανακοινώσει την υποψηφιότητά του για την ηγεσία του νέου πολιτικού φορέα: «Αποφάσισα να πρωταγωνιστήσω στη δημιουργία ενός νέου, μεγάλου, προοδευτικού Κινήματος. Το σχέδιό μου είναι απλό: Ανοιχτό κέντρο και ανένδοτος αγώνας για μια δίκαιη πατρίδα, δουλειές και ίσες ευκαιρίες για όλους» (Γράφημα).[12]
Όπως όμως και για τη ΔΗΜΑΡ στην προηγούμενη φάση, έτσι τώρα και για το Ποτάμι, η απόφαση για «σύγκλιση» του «νέου Κέντρου» ήταν επίσης αναγκαστική. Εκτός από την Δημοκρατική Συμπαράταξη, το Ποτάμι και ο Σ. Θεοδωράκης είχαν ήδη καταγραφεί στους ηττημένους των εκλογών του Σεπτεμβρίου του 2015. Το Ποτάμι θα λάβει 222.166 ψήφους, ποσοστό 4,09%, από 6,05% στις εκλογές του Ιανουαρίου εκείνου του έτους (Διάγραμμα 5). Η εκλογική αποτυχία του Ποταμιού θα αποτελέσει και την απαρχή της πτώσης του. Οι πενιχρές εκλογικές επιδόσεις του κόμματος θα προκαλέσουν ισχυρότατη εσωκομματική κρίση. Η εσωστρέφεια θα οξυνθεί και θα επικρατήσουν διαλυτικές τάσεις.[13] Όταν ο ΣΘ ανακοινώσει την υποψηφιότητά του για το νέο κόμμα (Σεπτέμβριος 2017), η δημοσκοπική εκλογική επιρροή του Ποταμιού έχει ήδη εξαϋλωθεί. Τον Οκτώβριο, η εκλογική επιρροή του Ποταμιού εκτιμήθηκε από το Πολιτικό Βαρόμετρο της Public Issue, σε 2%, ενώ τον Ιανουάριο του 2018, σε 1%. Συνολικά, στην περίοδο 2018-2019, η εκλογική επιρροή του κυμάνθηκε από 1% έως 2,5% (Διάγραμμα 5).[14]
Η διαδικασία εκλογής του νέου προέδρου σε δύο γύρους, θα λάβει χώρα τον Νοέμβριο του 2017, με συνολικά 9 υποψηφίους. Η Φώφη Γεννηματά θα επανεκλεγεί άνετα, κερδίζοντας στον β’ γύρο (19/11/2017) τον Νίκο Ανδρουλάκη (με 56,75%, έναντι 43,15% – Διάγραμμα 3). Η καθαρή επικράτηση της Φώφης Γεννηματά δεν έφερε τα προσδοκώμενα αποτελέσματα. Το μεταμορφωμένο ΠΑΣΟΚ δεν απέκτησε δυναμική εκλογικής ανάκαμψης ούτε αυτή τη φορά. Αντιθέτως, οι πολιτικές παλινωδίες συνεχίσθηκαν. Ο Σταύρος Θεοδωράκης, ο οποίος θα εκτοπιστεί στην 4η θέση, με ποσοστό μόλις 10,93%, μετά τον Νίκο Ανδρουλάκη (24,73%) και τον Γιώργο Καμίνη (13,66%), θα εγκαταλείψει το εγχείρημα και θα αποχωρήσει, ένα χρόνο πριν τις βουλευτικές εκλογές (1/7/2018).
Από την άλλη πλευρά, τον Ιανουάριο του 2019, θα αποχωρήσει και η συστάδα στελεχών της ΔΗΜΑΡ που είχαν πλαισιώσει το 3ο «αναγεννητικό εγχείρημα», με επικεφαλής τον νέο γραμματέα της. Πράγματι, ο Θανάσης Θεοχαρόπουλος θα αποχωρήσει τον Ιανουάριο του 2019 και θα διαγραφεί από την Κ.Ο. του ΚΙΝΑΛ (20/1/2019), επειδή θα υπερψηφίσει τη Συμφωνία των Πρεσπών. Εν συνεχεία, θα προσχωρήσει στον ΣΥΡΙΖΑ και θα υπουργοποιηθεί, με τον ανασχηματισμό της 4ης Μάϊου 2019, αναλαμβάνοντας υπουργός Τουρισμού (Γράφημα).[15]
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 4: Η εκλογική επιρροή της ΔΗΜΑΡ, Ιούλιος 2010 – Ιανουάριος 2015
ΔΙΑΓΡΑΜΜΑ 5: Η εκλογική επιρροήτου Ποταμιού, Μάρτιος 2014 – Νοέμβριος 2018
Στην τελευταία δεκαετία, τα επιγονικά μορφώματα του ΠΑΣΟΚ, δεν ξέφυγαν από την κατηγορία των κομμάτων-στελεχών. Απαρτίζονται πλέον από έναν περιορισμένο αριθμό επαγγελματιών της ευρύτερης πολιτικής, που απασχολούνται στις διάφορες βαθμίδες του κρατικού μηχανισμού. Υποστηρίζονται δε από τους εναπομείναντες παραδοσιακά ταυτισμένους ηλικιωμένους ψηφοφόρους, σε περιοχές προπύργια του μεταπολιτευτικού ΠΑΣΟΚ, «εκτός των τειχών»· Πρόκειται σίγουρα για ένα ελάχιστο -σε σύγκριση με το ένδοξο κομματικό παρελθόν- ποσοστό κοινωνικής-εκλογικής επιρροής, που δεν τροποποιήθηκε σημαντικά με τις τελευταίες εκλογές. Πράγματι, στις Ευρωεκλογές της 26ης Μαΐου 2019 και στις Βουλευτικές της 7ης Ιουλίου που ακολούθησαν λίγο μετά το ΚΙΝΑΛ θα συγκεντρώσει 436.739 (7,2%) και 457.519 (8,1%) ψήφους, αντίστοιχα. Το 2019, σε σύγκριση με τον Σεπτέμβριο του 2015, η αύξηση της πραγματικής του εκλογικής επιρροής, υπολογίζεται σε 116.129 ψήφους, δηλαδή μόλις 2% του εκλογικού σώματος (Διάγραμμα 1). Συνολικά, στις πέντε (5) τελευταίες διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις της εξαετίας, 2014-2019 (Ε2014, 2015-Ι, 2015-Σ, Ε2019, Β2019), το διάδοχο ΠΑΣΟΚ (μαζί με το ΚΙΔΗΣΟ) δεν κατάφερε να ξεπεράσει σε καμία τις 460.000 ψήφους.
Στη δεκαετία που ακολούθησε την υπαγωγή της χώρας στο μνημονιακό καθεστώς και την εκλογική κατάρρευση του ΠΑΣΟΚ, υπήρξαν τρεις απόπειρες ανασυγκρότησης του χώρου της «κεντροαριστεράς» (Ελιά, Δημοκρατική Συμπαράταξη, ΚΙΝΑΛ). Και οι τρεις απέτυχαν, παραμένοντας κινήσεις κορυφής, ερήμην της κοινωνίας – χωρίς κοινωνική απήχηση. Έτσι, οι διαδοχικές «μεταμορφώσεις» του ΠΑΣΟΚ, δεν έφεραν ποτέ την πολυπόθητη εκλογική ανάκαμψη.
Ο αιφνίδιος θάνατος της Φώφης Γεννηματά άλλαξε τα δεδομένα στην κούρσα της διαδοχής. Το ενδεχόμενο να λειτουργήσει συσπειρωτικά για τον εκλογικό περίγυρο του κόμματος, δεν μπορεί φυσικά να αποκλειστεί. Σε αυτήν την περίπτωση, η συμμετοχή στις εσωκομματικές διαδικασίες θα μπορούσε να ενισχυθεί, σε σχέση με το παρελθόν και αυτό -εάν επιβεβαιωθεί από την πραγματικότητα- θα ήταν μια θετική ένδειξη για τις εκλογές προοπτικές του ΚΙΝΑΛ.
Ωστόσο, σε συνθήκες μεταδημοκρατικής κοινωνικής απάθειας και καθολικής απαξίωσης των κομμάτων της διακυβέρνησης, πόσο ρεαλιστικό είναι να περιμένει κανείς πως μια εσωκομματική διαδικασία -και μάλιστα με υλικά «ανακύκλωσης»- μπορεί να «αναστήσει» ένα κόμμα που αποδοκιμάστηκε τόσο έντονα από το εκλογικό σώμα; Στην πολιτική όλα μπορεί να συμβούν. Μπορεί, επομένως, να συμβεί και αυτό. Σίγουρα όμως, ένα τέτοιο παράδοξο δεν είναι και το πιθανότερο ενδεχόμενο.
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Αντόνιο Γκράμσι, Για τον Μακιαβέλη, για την πολιτική και για το σύγχρονο κράτος, μτφ. Κώστας Φιλίνης, Αθήνα: Ηριδανός 1974, σελίδες 43-44.
[2] Public Issue, Πολιτικό Βαρόμετρο για τον ΣΚΑΪ & την Καθημερινή, Οκτώβριος 2009, https://www.publicissue.gr/varometro-oct-2009/
[3] Για το παρασκήνιο της πτώσης του ΓΑΠ, βλέπε το χρονικό του Παύλου Παπαδόπουλου, «Πώς έπεσε ο Γιώργος,» Το Βήμα, 16 Ιουλίου 2012, https://www.tovima.gr/2012/07/16/vimagazino/pws-epese-o-giwrgos/, όπου επισημαίνεται ότι: «(…) ο Παπανδρέου δεν ‘έπεσε’ με εθνικές εκλογές ή με ψηφοφορία στο Κοινοβούλιο. Η περίοδος της πρωθυπουργίας του, η μικρότερη εκλεγμένου πρωθυπουργού της Μεταπολίτευσης, διήρκεσε 25 μήνες και έληξε επειδή παραιτήθηκε στις 11 Νοεμβρίου 2011.»
[4] Μέχρι τον Ιούνιο του 2013, συμμετείχε στην κυβέρνηση και η ΔΗΜΑΡ.
[5] Δήμητρα Κρουστάλλη, «Διαλύεται και αυτοοργανώνεται από το μηδέν το ΠαΣοΚ,» Το Βήμα, 11 Μαίου 2012, https://www.tovima.gr/2012/05/11/politics/dialyetai-kai-aytoorganwnetai-apo-to-miden-to-pasok/
[6] http://www.naftemporiki.gr/story/355561/diegrafi-apo-tin-ko-tou-pasok-o-andreas-loberdos
[7] Βλέπε σχετικά το λήμμα: https://el.wikipedia.org/wiki/Συμφωνία_για_τη_Νέα_Ελλάδα Η Συμφωνία για τη Νέα Ελλάδα θα διαλυθεί τυπικά στις 29/3/2020. Αξίζει να σημειωθεί, παρενθετικά, ότι από τον Δεκέμβριο 2012 (ΠΒ115), έως τον Μάιο του 2014 (PB131), τα εν λόγω κομματικά σχήματα (τα «κόμματα Λοβέρδου») ουδέποτε ανιχνεύθηκαν δημοσκοπικά στα μηνιαία κύματα του Πολιτικού Βαρόμετρου της Public Issue για τον ΣΚΑΪ και την Καθημερινή, καταγράφοντας μηδενικά ποσοστά, της τάξης του 0,1%-0,3%.
[8] Το Βήμα της Κυριακής, 24 Φεβρουαρίου 2013.
[9] Σχετικά με το εγχείρημα της «Πρωτοβουλίας των 58», επισήμως της «Πρωτοβουλίας για τη Δημοκρατική Προοδευτική Παράταξη,» βλέπε το σύντομο ιστορικό στο λήμμα: https://el.wikipedia.org/wiki/Πρωτοβουλία_για_τη_Δημοκρατική_Προοδευτική_Παράταξη «Στις 9 Δεκεμβρίου 2013, πραγματοποιήθηκε στο θέατρο Ακροπόλ η πρώτη κεντρική εκδήλωση της Πρωτοβουλίας των 58. Η εκδήλωση ξεκίνησε με τα ηχογραφημένα μηνύματα του υποψήφιου των ευρωπαίων Σοσιαλδημοκρατών για τη θέση του προέδρου της Κομισιόν, Μάρτιν Σουλτς και του επικεφαλής της ομάδας των ευρωσοσιαλιστών, Χάνες Σβόμποντα. Στην εκδήλωση κεντρικός ομιλητής ήταν ο καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου Γιάννης Βούλγαρης.»
[10] https://tokinima.gr/kinima_launch/
[11] Βλέπε σχετικά τη συνέντευξη του Ε. Βενιζέλου στην τηλεόραση του ΣΚΑΪ, πρωινή εκπομπή των Βασίλη Λυριντζή και Δημήτρη Οικονόμου, 4/11/2016.
[12] Βλέπε την ανακοίνωση της υποψηφιότητας του Σταύρου Θεοδωράκη για την αρχηγία του νέου φορέα, στη σελίδα: https://www.youtube.com/watch?v=IpyS-Wrg6zY
[13] «Αυτή η εσωτερική κρίση προσανατολισμού, σε συνδυασμό με τη δημοσκοπική κατάρρευση του Ποταμιού, είχε ως αποτέλεσμα διαγραφές και ανεξαρτητοποιήσεις βουλευτών, από τους οποίους άλλοι προσχώρησαν στη Νέα Δημοκρατία και στο ΠΑ.ΣΟ.Κ. και άλλοι παρέμειναν ως ανεξάρτητοι.» https://el.wikipedia.org/wiki/Το_Ποτάμι
[14] Για τη φθίνουσα εκλογική επιρροή του Ποταμιού και γενικότερα τις τάσεις του εκλογικού σώματος στην τριετία 2015-2018, βλέπε: Public Issue, «Εκτίμηση εκλογικής επιρροής – Οι τάσεις του εκλογικού σώματος στην τριετία διακυβέρνησης των ΣΥΡΙΖΑ-ΑΝΕΛ, 2015-2018», στο: https://www.publicissue.gr/3-years/ και διάγραμμα 2Γ: https://www.publicissue.gr/wp-content/uploads/2018/01/5-1.jpg
[15] «Στις βουλευτικές εκλογές του 2019 ήταν υποψήφιος με τον ΣΥΡΙΖΑ στην περιφέρεια Β3′ Νότιου Τομέα Αθηνών, έλαβε 13.757 ψήφους αλλά δεν εξελέγη. Τον Ιούλιο του 2019 ορίστηκε διευθυντής της κοινοβουλευτικής ομάδας του ΣΥΡΙΖΑ.» https://el.wikipedia.org/wiki/Θανάσης_Θεοχαρόπουλος